Belgelerle Lozan: İngiliz Arşivlerinden Diplomatik Bir Okuma

 

Belgelerle Lozan, Sevtap Demirci, Alfa Kitap

Sevtap Demirci'nin Belgelerle Lozan kitabının kapağında, Lozan görüşmeleri, 'Taktik-Stratejik ve Diplomatik Mücadele' diye tanımlanmış.

Yazarın iki buçuk yıl boyunca Public Record Office (PRO) yani İngiliz Devlet Arşivi'nde, kendi tabiri ile,  bilfiil çalışarak, London School of Economics and Political Science'da diplomasi tarihi alanında yaptığı doktora tezinin ta kendisi bu kitap.

Konferansın Arka Planı, Konferansa Doğru, Birinci Evre, Ara Dönem ve İkinci Evre başlıkları altında konuyu inceleyen kitabın en sevdiğim özelliklerinden biri, anlaşmanın tam metnini de içermesi.

Akademik bir kitap olsa da, dili,  bizim gibi yani konuyu merak edenlerin de anlayacağı sadelikte ve netlikte, bu konudaki en önemli eserlerden biri olduğu kanaatindeyim.

Lozan görüşmeleri sırasında İngilizlerin Türk tarafının telgraf şifrelerini çözmesi, masadaki mücadeleyi bizim için çok daha çetin hale getirmişti. Bu kitap sayesinde, yüz sene sonra da olsa, İngilizlerin yazışmalarını görmek, okumak güzel. Daha da güzeli, İngilizlerin bu istihbarat avantajına rağmen bizimkilerin yani Türk heyetinin pes etmediğini yine İngiliz belgelerinde okumak. İşte tam da burada, şöyle tamamlamak istiyorum, onların tabiriyle; Never give up!

Anıtkabir Kütüphanesinde Bir Hazine: M. Cemil’in Lozan’ı, Bir Ankara Sabahı, Bir Hatırlayış, Bir Başlangıç

14 Aralık 2024 Cumartesi sabahı Anıtkabir-Ankara

Aralık ayında, soğuk bir Ankara sabahında, sevgili kızımla birlikte Anıtkabir’i ziyaret etmiştik. Zaten bilirsiniz, Ankara sabahları genellikle soğuktur ve bu soğuk havası meşhurdur. Ama o gün gökyüzü, çok sevdiğim Selaniklinin gözleri gibi masmaviydi.

Bu ziyaretimizin hedefi kütüphane ve özellikle de Atatürk'ün kitaplarını incelemekti. Meraklısına not, Anıtkabir Derneği resmi internet sayfası aracılığıyla Atatürk'ün okuduğu kitapların -ki tamamı 24 cilt- PDF hallerine ücretsiz olarak ulaşmak mümkün.

Anıtkabir Kütüphanesinde yer alan
M.Cemil Birsel'in Lozan Kitabı 

 Kütüphaneyi gezerken M. Cemil Birsel'in iki ciltten oluşan Lozan serisini görünce bloğumu ihmal ettiğimi hatırladım. Üzüldüm. Yeniden yazmam gerektiğini hatırladım. Yeniden başlıyorum.

 Mehmet Cemil, benim de zamanında girmeyi çok istediğim ama kazanmayı başaramadığım Ankara Hukuk'un 1925 yılındaki kurucularından birisi.

 Anıtkabir'deki kütüphanede de yer alan eserini 2023 yılının Aralık ayında Selenge Yayınları, Lozan (2 Cilt Takım) yayınladı. Bu sayede kütüphanesinde bu eser olsun isteyen sonraki kuşakların kitaba ulaşmasını sağladı. Ben de, bu anlamda kendilerine müteşekkirim.

 Birinci cilt boyunca dünyanın durumunu; Dünya Savaşı nasıl başladı? Savaşın önüne geçilemez miydi? Bu esnada Osmanlı İmparatorluğunun durumu, Mondros, Paris Barış Konferansı, İzmir'in işgali, Sevr maddeleri ve imzalanması ve sonra Kurtuluş Savaşı ve Erzurum Sivas, Ankara, İnönü'den Sakarya'ya, Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmaları ile Ankara Antlaşması ve Büyük Zafer ve Mudanya başlıkları altında Lozan'a kadar olan süreç anlatılıyor. 

Mudanya Mütarekesi ya da Ateşkes Antlaşmasının metni, yine birinci ciltte  yer alıyor.

Selenge Yayınları tarafından yeniden
yayınlanan M. Cemil'in Lozan kitapları

İkinci cilt tamamen Lozan görüşmelerini içeriyor. Konferansın açılması, kapitülasyonların kaldırılması ve konferansın kesilmesi, yeniden başlayınca İstiklal Rejimi, Türkiye'nin sınırları, azınlıklar meselesi, Boğazlar rejimi gibi başlıklar kapanışa kadar süreçleri içeriyor.

19 Mayıs 1933'de, Çankaya'da yazdığı önsözünde '...Ancak gündüzün aydınlığı, gecenin karanlığı görülmeden; sağlığın kadri, hastalık çekilmeden ve ölüm, göz önüne getirilmeden, hürriyetin değeri, hürriyetsizliğin ve köleliğin acıları duyulmadan iyi anlaşılmaz; şeyler zıtlarıyla açılır' diyen yazarın 'İstiklalsizlik, bir millet için ölüm kadar acıdır. Ben, istiklalsizliğin acısıyla kürsüsünde senelerce kıvranan bir hocaydım...Devletler, istiklalimizi Lozan'da kabul ettiler. Bunun için kitabımın adını Lozan koydum. ' sözlerinin altını çizmişim.

Sevgi, saygı, rahmet ve minnetle, 

*ChatGPT'ye bu yazının başlığı sence ne olmalı? diye sordum. Masmavi Bir Sabah, Lozan’a Açılan Bir Kapı olsun dedi; Selaniklinin Gözleri Gibi Bir Gökyüzü: Anıtkabir’den Lozan’a da olabilir dedi ; Bir Ankara Sabahı, Bir Hatırlayış, Bir Başlangıç nasıl sence dedi ki ki bunu çok beğendim. Ama dedi ki tarih odaklı ve bilgi verici olsun istiyorsan; Anıtkabir Kütüphanesinde Bir Hazine: M. Cemil’in Lozan’ı dedi. Anıtkabir Kütüphanesinde Bir Hazine: M. Cemil’in Lozan’ı, Bir Ankara Sabahı, Bir Hatırlayış, Bir Başlangıç olsun o zaman dedim, teşekkür ettim. Hatıra olsun.

Çankaya, 13 Nisan 2025