26.12.1922 Salı, Lozan'da İngilizler, Ermenileri Görüşmelere Dahil Etmeye Çalışıyor

 

26.12.1922 Salı 

Lozan Barış Konferansı Tutanaklarının tamamı Seha L.Meray tarafından Türkçe 'ye çevrilmiştir.  Okumak isterseniz, yakın dönemde basımı olmadığı için sahaflar aracılığıyla ya da Ankara Ünv Siyasal Bilgiler Fakültesi'nin arşivinden bu belgelere elektronik ortamda ulaşabilirsiniz.

26 Aralık günü, İtalyan Montagna, Lozan'da başkanı olduğu Alt Komisyonu, azınlıkların korunmasına ilişkin maddeler tasarısını görüşmek için 11.15'te Ouchy Şatosu'na davet eder. Yapılan görüşmelerden sonra komisyonda şu maddeler oy birliği ile kabul edilir:

• Türkiye'den ayrılan ülkelerde yaşayan Türk uyruklular, bu ülke hangi devlete aitse o devletin uyruğunda olacaktır. Ancak bu kimseler, asıl uyruklarını yitirme durumunda kalmamak için belli bir süre içerisinde eski uyruklarını seçebileceklerdir.
• Ayrılan ülkede oturanların çoğunluğu ile soy bakımından ayrı olanlar, kendi soyları çoğunlukta olan bir ülkeyi seçebilirler.
• Sonrasında bu durumdaki ailelerin taşınmaz mallarının durumu, taşınır mallarını götürürken olası gümrük vergisi süreçleri, 1914'ten bu yana Türkiye'den çıkarılmış Rumların uyruk durumu, evli kadınların kocalarının ve reşit olmayan çocukların babalarının uyruklarını izleyeceğine dair konular konuşulur.

Oturum 12.40'ta sona erer.

Bugünkü Azınlıklar Alt Komisyonu görüşmelerinin devamında İngilizler, Türk Delegasyonuna bir emrivaki yapmayı planlamaktadır. Toplantıya davet ettikleri Ermeni heyetine söz vermek ve onları da böylece Lozan görüşmelerine dahil etmek isterler. Ancak Türk Delegasyonu uyanık davranır ve bu tuzağa düşmez. Heyetimiz, Ermeniler ile görüşülmesini kabul etmediğini belirterek oturuma katılmayı reddeder. Böylece İtilaf Devletlerinin Ermenilerle görüştüğü bu oturum Lozan Barış Konferansı resmi tutanaklarına geçmez.

Bu gayri resmi toplantıda Ermeni heyetini Gabriel Noradounghian, Alexander Hadisyan, Leon Paşalıyan ve Avetis Aharonian temsil eder. Karşılıklı soru-cevap şeklinde geçen bu görüşmede İngiliz temsilcisi Horace Rumbold, Aharonian’a Ermeniler için uygun toprak parçasının neresi olacağını sorar. Aharonian, harita üzerinde Rize ve Hasankale’den geçerek Erzurum’u hariç bırakmak suretiyle Muş’a giden ve içerisine Van Gölü’nü de alarak İran sınırına varan bir toprak parçasını gösterir. Rumbold, Noradounghian’a ise Kilikya’nın hangi kısmında Ermenilerin toprak talebinde bulunduğunu sorunca Noradounghian, kendilerine ayrılmasını istediği bölgeyi “Ceyhan, Suriye sınırıyla Fırat arasında, içerisine Sis ve Maraş’ı da alarak Fırat’a uzanır” şeklinde tarif eder.

Dünya basınında, Ermenilerin toplantıya katılmak istemeleri, Türk delegasyonun bu emrivakiyi protesto etmesi ve toplantıya katılmadığına dair haberler yer aldığını görüyoruz.

26 Aralık 1922 NY Times

Kaynaklar:

1. Ankara Üniversitesi Kaynağı  https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/69357
2. Lozan Konferansı'nda İtilaf Devletlerinden Ermenilere Yönelik Toprak Talepleri, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sait Dilek'in makalesi https://cdn.istanbul.edu.tr/statics/ataturkilkeleri.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2013/03/ydta-19-20-dilek.pdf
3. 26 Aralık 1922 tarihli NY Times haber kupürü https://www.loc.gov/resource/sn83030193/1922-12-26/ed-1/?sp=2&r=-0.112,0.517,0.577,0.227,0
4. Dergipark Makalesi https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9843
5. İsmet İnönü ve Lozan Barış Konferansı Yayınlar  https://www.ismetinonu.org.tr/ismet-inonu-ve-lozan-baris-konferansi-yayinlar/?

*22.06.2024'de ChatGBT aracılığı ile düzenlemeler yapılmıştır.