23.12.1922 Dr Rıza Nur Bey, Azınlıklar Alt Komisyonunu Terk Ediyor!..

Türkler ve Yunanlılar arasında sınır paylaşımı ile ilgili 1920lere ait bir karikatür.

23 Aralık 1922 Cumartesi / Lozan / Azınlıklar Alt Komisyonu...

Dünkü azınlıklar alt komisyon toplantılarının devamı bu sabah da vardı. Öğleye kadar süren toplantıyı İsmet Paşa, Ankara'ya şöyle özetleyecekti; '' Azınlıklar alt komisyonunda biraz ilerleme oldu. Azınlıklarda yalnız 'Müslüman olmayan azınlık' kavramını kabul ettirdik. Ermenileri dinlemek istiyorlar. Reddediyoruz.''

Richard Washburn Child

Azınlıklar Alt-Komisyonunun 23 Aralık 1922 cumartesi günü yapılan oturumunda Amerikan baş delegesi Richard Washburn Child, yurt meselesiyle ilgili olarak Ermenilerin konuşma yapma taleplerini dile getirmiş, hatta hararetle desteklemiştir. Ermenilerin Lozan Barış Konferansı'nda konuşma taleplerine Dr. Rıza Nur Bey, şiddetle karşı çıkmış ve oturumu terk etmiştir.

23 Aralık 1922 tarihli oturumda Dr. Rıza Nur Bey tarafından azınlıklarla ilgili alt komisyon başkanı Giulio Cesare Montagna ’ya verilen ve The New York Times’da özetlenerek yayınlanan protesto metni şöyledir:

Giulio Cesare Montagna

'' Herhangi bir temsilcileri ya da ulusal hükümetleri olmaksızın Ermenilere söz hakkı tanınıyorsa neden Mısırlılara ve İrlandalılara da hak tanınmasın? Düzensiz Mısır delegasyonu olarak isimlendirilen yönetim bir ayı geçkin bir zaman önce bağımsızlık elde etmek için konferansta sesleri duyurmak ve İngiliz işgalinden kurtulmak için başvurmuşlardı. Onlar neden kabul edilmedi? Bugün delegasyonumuza verilen günlük programı okuduğumda Ermeni ve Bulgarların alt-komisyonda dinleneceğinin yazmasına şaşırmadım. Geçen toplantının sonunda (azınlıklar meselesiyle ilgili olarak) alt komisyonda Bulgar delegelerinin dinlenmesine karşı olduğumu bildirmiştim. Şimdi öğreniyorum ki sadece Bulgarlar değil Ermeniler de dinlenecekmiş. Bu görüşmeyi protesto ediyorum. Eğer Türk delegasyonunun değişmez tavrına rağmen bu iki delegeyi dinlemek konusunda ısrar ederseniz bu görüşme resmi bir toplantı olarak kabul edilemez ve kayda giremez. Hem resmi bakış açısı hem de Türk delegasyonu bakış açısından bu toplantı yok sayılmak zorundadır. Türkiye’nin yer almadığı hiçbir oturum resmi sayılamaz.''

Rıza Nur anılarında, oturumun açılmasına on dakika kala, yukarıdaki notanın İtalyan delegesi Montagna ’ya iletilmesini sağladığını ve İsmet İnönü’ye emrivaki yaptığını ifade etmektedir. Ayrıca Rıza Nur, sonradan haberi olmasına rağmen İsmet İnönü’nün herhangi bir itirazda bulunmadığını belirtmiştir. İsmet İnönü de hatıratında, hadisenin bu şekilde olduğunu doğrulamaktadır.