Lozan Telgrafları : Bilal N. Şimşir

Günümüzde aktif olarak kullandığımız elektronik posta/e-mail yerine 1922'de telgraf vardı. Mustafa Kemal, Milli Mücadelede, telgraf sayesinde tüm süreçleri başarılı bir biçimde yönetmiş ve kayıt altına almıştı. Nutuk'ta da bu süreçleri anlatırken yaptığı telgraf yazışmalarını da paylaşmış ve görmemizi sağlamıştı. Lozan'a giden heyet ile iletişimde de telgraf çok hayati ve kritik bir önemdeydi. 

İsviçre’ye giden heyet ile Ankara'daki hükümet (ve tabi ki Mustafa Kemal) arasında iletişim her gün gidip gelen telgraflar ile sağlanıyordu. 

İsmet Paşa, her gün Ankara’ya gönderdiği telgraflar ile görüşme sonrası görüşülenleri raporlarken, bir sonraki günün konusuna dair de Ankara’nın talimatlarını telgraflar aracılığıyla alıyordu. 

Gece yarılarına, çoğu zaman ertesi günün ilk ışıklarına kadar bu haberleşme devam ediyordu. Sonra sabah erkenden kalkılıyor, o gün hangi komisyonda ne görüşülecekse oraya gidiliyordu. 

19 Kasım 2023 günü aramızdan ayrılan Sayın Bilal Niyazi Şimşir, harika bir tarihçi olarak Lozan ile Ankara arasındaki telgrafları derleyip iki cilt halinde yayımlamıştır. Görüşmelerin ilk dönemindeki telgrafları kapsayan 1. Cilt 1990’da, ikinci dönemi içeren telgrafları kapsayan 2. Cilt ise 1994’te Türk Tarih Kurumu Yayınları tarafından yayımlanmıştır.

Konferansın birinci döneminde toplam 750 kadar telgraf çekilmiş olduğu halde bu ciltte 544 belge görülür. İlk başta büyük bir eksiklik varmış gibi görünse de bu arka arkaya çekilen telgrafların alınıp, açıldıktan sonra tek bir telgraf metnine dönüştürülmesinden kaynaklanmaktadır.[1]

İkinci cilt; başlangıçtan, görüşmelere ara verilen 50 günlük döneme dair detaylı bir özet içerir. Sonrasında cilt içeriğinde, görüşmelerin sonuna kadar yapılan 721 telgrafa ulaşabilirsiniz.[2]

Bu bloğun daha önceki sayfalarında yer aldığı üzere, görüşmeler esnasında gidip gelen telgraflarımız İngilizler tarafından deşifre edilmeye çalışılmıştır. Maalesef İngilizler sonunda bunu başardılar. 

İngilizlerin, bizim tarafın ne konuştuğunu öğrenmeye başlamaları, bizim açımızdan görüşmelerin daha çetin geçmesine neden olacaktı.. ( Bknz. Lozan Defteri, 25.12.1922 İngilizler, Türk Tarafının Telgraflarını Deşifre Ediyor...) 

Tekrar LOZAN TELGRAFLARI isimli iki ciltlik esere dönecek olursak; 1265 tane telgrafı tek tek inceleyen, tasnif eden ve yayınlayan Sayın Bilal N. Şimşir’i  emeklerinden dolayı sevgi, saygı, rahmet ve minnet ile anıyorum. Nur içinde yatsın, mekanı cennet olsun. 

Kendisi ile Ankara'daki bir kitap fuarında tanışmış, Lozan ile ilgili sohbet etmiştik. Sonrasında şahane el yazısı ve güzel dilekleriyle  'Ankara...Ankara ... Bir Başkent'in Doğuşu' kitabını imzalamıştı.

Son olarak, 2019 yılında yeni baskılarını yaparak "Lozan Telgrafları: Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı" isimli bu eşsiz kaynağa daha çok tarih sever ve araştırmacının ulaşmasına imkan tanıdığı için Türk Tarih Kurumu'na da teşekkür borç bilirim. Cumhuriyet tarihi araştırmacıları ve benim gibi meraklıları için çok kıymetli bir eser bu.

Lozan Telgrafları'nın TTK tarafından yeniden basılan versiyonun kapağı

---

[1] Bilâl N. Şimşir, Lozan Telgrafları 1 (1922-1923), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990

[2] Bilâl N. Şimşir, Lozan Telgrafları 2 (Şubat- Ağustos 1923), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994

* 22.06.2024'te ChatGBT önerisiyle başlık ve metinde düzenlemeler yapılmıştır.